De ondraaglijke traagheid van het Brussels stedelijk beleid

Vandaag flaneert een massa volk dagelijks op en neer tussen Brouckère en Fontainas, maar toch is niet ­iedereen even enthousiast. Spreek het woord voetgangerszone uit en je krijgt een jeremiade te horen: conflicten met fietsers en joyriders op de step, eenzijdig winkelaanbod, onveiligheid ’s nachts, stijgende huurprijzen, gentrificatie van het stadshart, ­gebrekkige circulatie­plannen, gebrekkige samenspraak, alle ­stedelijke ­dilemma’s passeren de revue.

Toch kun je het succes van de voet­gangerszone niet afmeten aan de voetgangerszone alleen. De flanerende massa staat in de eerste plaats symbool voor een stad waarin koning auto op zijn plaats is gezet. De voetgangerszone markeert zo het einde van een tijdperk waarin het doorgaand verkeer zomaar door het hart van de stad werd ­gestuurd. De voetgangerszone mag dan imperfect zijn, ze toont wel wat je met de herverdeling van de publieke ruimte kunt verwezenlijken.

De voetgangerszone staat tegelijk symbool voor de strijd tegen wat Van Parijs indertijd de ‘onaanvaardbare bestuurlijke lethargie’ noemde. Het mysterie van het stedelijk beleid in Brussel is niet dat men geen alternatief ziet. Iedereen kent het alternatief, maar om de één of andere reden blijft de realisatie ervan uit. De plannen voor een autoluw stadscentrum lagen al jaren stof te vergaren in de lade van ambtenaren en bevoegde politici. De reeks picknicks leidde tot een versnelling van de beslissingsprocedures.

De voetgangerszone inspireerde ten slotte een decennium van burgerlijke ongehoorzaamheid in Brussel. De picknick is een schoolvoorbeeld van wat Judith Butler schreef over ­wereldwijde straatprotesten in de ­jaren 2010: ‘For politics to take place, the body must appear.’ Het vrolijke ­tafereel van een picknickende massa was een politiek moment. Zo volgden ­succesvolle picknicks aan de Ninoofsepoort en op het Fernand Cocqplein. Tegelijk gaven de picknicks indirect de aanzet voor tal van andere burgerbewegingen, zoals Filter Café Filtré, Heroes for Zero en zelfs Pool is Cool.

Centraal staat een stijlbreuk inzake activisme: in de plaats van traditionele oppo­sitie kwam een soort ­hyperidealisme. De picknicks waren dan misschien wel een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid, maar dan alleen als je op de verkeersregels let. Eigenlijk was de picknickende massa uiterst volgzaam in de sluimerende visie van een autoluwe stad. Hierdoor werden bevoegde politici met een ‘response dilemma’ geconfronteerd: zij konden de actie negeren of omarmen, maar in beide gevallen was de strijd van de picknickers bij voorbaat gewonnen.

Geen wonder dat burgerbewegingen vandaag weer oproepen tot een picknick aan de Vlaamse Poort, op de grens van Brussel en Molenbeek, waar de kleine ring dwars door dichtbevolkte buurten snijdt. De Vlaamse Poort staat bekend als een zwart punt ­inzake verkeersveiligheid. Het ­bur­ger­wetenschapsproject Curieuzenair wees recent op de extreme lucht­verontreiniging rond de Vlaamse Poort. Daarbovenop komt de sociale problematiek met een totaal gebrek aan groene, publieke ruimte voor een jonge, diverse bevolking.

De Vlaamse Poort brengt ons terug bij de ondraaglijke traagheid van het stedelijk beleid in Brussel. Iedereen kent de alternatieven, maar de lijst met zwarte punten wordt van minister op minister doorgegeven. ­Ondanks ambitieuze visies voor de kanaalzone, houdt men de plannen voor de Vlaamse Poort angstvallig in de ­lade. Aan de kleine ring durft niemand te raken, alle circulatieplannen ten spijt.

Terecht halen de burger­bewegingen het picknickdeken alvast uit de kast. Je zou voor minder verontwaardigd zijn.