Article

Forensische zorg in een stedelijke omgeving

Gideon Boie


2011, Psyche

TV Mys-Bomans en RAUM architecten ontwierp de gedeeltelijke nieuwbouw voor Hotel Min in de Antwerpse Seefhoek.* Het psychiatrisch verzorgingstehuis biedt haar bewoners de kans om gecontroleerd alledaagse woonvaardigheden aan te leren in hart van de levendige volkswijk. Het architecturale en ruimtelijke kader vormt zo een belangrijk medium van forensische zorg vandaag.

Download pdf

De voorgeschiedenis van Hotel Min situeert zich binnen de Bond zonder Naam die naast het Werkhuis Min in 1973 ook een onthaaltehuis startte voor ex-gedetineerden en landlopers. De vzw werd in 2001 omgevormd tot een PVT binnen de structuur van het OPZ Rekem. Hotel Min functioneert vandaag als tussenschakel in een forensisch zorgcircuit dat zich uitstrekt van de gevangenis en de forensische ziekenhuisafdeling tot het beschermd wonen en de forensische thuiszorg. Hotel Min laat patiënten binnen een traject van 6 tot 9 maanden gecontroleerd alledaagse bezigheden op vlak van wonen en werken hervatten. Het doel is om de patiënt te laten opklimmen naar een zelfstandig leven dat door de maatschappij niet langer als storend en gevaarlijk ervaren wordt.

De gedeeltelijke nieuwbouw voorziet in een verzorgingstehuis met een capaciteit van 24 bedden waarvan 1 bed voor onmiddellijke opvang. De doelgroep spitst zich vandaag toe op mannelijke patiënten binnen internering en voorwaardelijke invrijheidstelling. Naast de gebruikelijke zoektocht naar de gepaste medicatie en de identificatie van de delictketen, zullen de patiënten ook essentiële woonvaardigheden aangeleerd krijgen. Het gaat om een divers pakket van administratie, medicatie, taalbeheersing, tewerkstelling, vrije tijdsbesteding, hygiëne, koken, tafeletiquette, enzovoorts. De patiënt krijgt hiertoe een persoonlijke begeleider die permanent de dagindeling en –besteding evalueert en het op gezette tijdstippen rapporteert aan de bevoegde justitiële instanties, de Commissie Bescherming Maatschappij of de Strafuitvoeringsrechtbank.

De ruimtelijke setting te midden van de Seefhoek is essentieel voor de begeleide en gecontroleerde terugkeer in de maatschappij die Hotel Min beoogt. Het stelt de patiënt in staat het re-integratietraject zo dicht mogelijk bij de roots aan te vangen. Bovendien kan het forensisch zorgprogramma aansluiten op andere initiatieven in de buurt, zoals het activiteitencentrum ’t Lokaal of Werkhuizen Min. In deze centra kunnen de bewoners van 9u tot 4u de verplichte arbeid verrichten. Bijkomend voordeel is de grotere opnamecapaciteit van grootstedelijke volksbuurten ten opzichte van residentiële of landelijke omgevingen. De bonte mix van bewoners en stedelijke programma bieden ook heel wat mogelijkheden wat betreft vrije tijdsbesteding. Het maatschappelijke functioneren van de patiënt kan zo door de toekijkende instanties discreet in kaart gebracht worden en waar nodig bijgestuurd.

De inbedding van de forensische zorg werd versterkt door het bouwprogramma te koppelen aan een nieuw onderkomen voor het buurtcentrum De Wijk en hiertoe de aanpalende hoekpanden te slopen. De Wijk ligt vandaag niet langer ingesloten binnen het bouwblok op het Willy Vandersteenplein, maar is nu ook zichtbaar aanwezig op de Lange Scholierstraat. Hoewel beide organisaties autonoom functioneren, is het buurtcentrum voor veel bewoners van Hotel Min de eerste stap in het buurtleven. Deze interactie wordt benadrukt door het grote binnenvenster in de hal op de eerste verdieping die uitkijkt op de foyer van De Wijk.

De omgekeerde hiërarchie tussen het zorgprogramma en het buurtcentrum herhaalt zich in de architecturale vormgeving. De opengewerkte hoek van het complex, met de glasgevel en de uitvergrote letters, functioneren op straatniveau als een opvallend uithangbord dat alle aandacht opeist. Hiernaast kreeg het verzorgingstehuis een sobere, eerder introverte gevel gekenmerkt door de repetitie van raamopeningen, de eenvoudige houten gevelbekleding en het bescheiden inkomportaal – waar zelfs het naambord doelbewust verwijderd werd. Op straatniveau presenteert Hotel Min zich als een anoniem aanhangsel van De Wijk, niet als een gespecialiseerde kliniek in forensische psychiatrie.

De verschijning van Hotel Min als normaal gebouw is niet alleen belangrijk voor de voorbijganger, maar in de eerste plaats voor de patiënt. Hotel Min wil uitdrukkelijk een quasi-normale leefomgeving creëren waarbinnen patiënten zich alledaagse woonactiviteiten kunnen eigen maken. In dit verband benoemt men de patiënt eerder als bewoner of gast. De bewoners worden niet behandeld, maar wel onderworpen aan bepaalde maatregelen die hem in staat stellen zo normaal mogelijk te functioneren. Een klinische atmosfeer zou hierbij niet alleen ongepast zijn, maar ongetwijfeld een averechts effect sorteren. In dit verband wordt het forensisch verzorgingstehuis uitdrukkelijk in de markt gezet als een hotel in tegenstelling tot haar officiële, gecodeerde naam PVT For Min.

Om de gedaanteverwisseling van forensisch verzorgingstehuis tot hotel verder door te voeren werd van het oude gebouw enkel de betonstructuur en liftschacht behouden. Het gebouw uit 1973 was afgeleefd en ook de kamers voldeden niet aan de normgeving. Kamers waren veelal kleiner dan de voorgeschreven 12 m² vloeroppervlakte en slechts voorzien van opklapbedden. De uitbreiding maakt dat in het nieuwe complex de verticale circulatie centraal staat in het hotel, waarvan de derde verdieping functioneert als het kloppende hart. Aan de ene kant van de lift en trap bevinden zich de individuele kamers (8 per verdieping) en enkele facilitaire ruimten (apotheek, badkamer, linnenkamer) in kunstmatig verlichte hotelgangen. Aan de andere kant van de trap bevinden zich de gemeenschappelijke ruimten (eetkamer, keuken, woonkamer, fitness) die zich boven De Wijk bevinden. Overhoekse bandramen bieden de gemeenschappelijke ruimten royaal licht en uitzicht over de buurt.

Een tweede circulatie bestaat met de buitentrap die rond het gebouw cirkelt en de verschillende terrassen met elkaar verbindt tot op het dak. Deze architecturale wandelmogelijkheid doorheen het gebouw sluit aan op de ambitie van de architecten om het gesloten gebouw – in Hotel Min geldt een nachtklok – op zichzelf te laten functioneren als een stukje stedelijk weefsel met interne stegen, trappen en terrassen. De promenade start vanop het terras dat aansluit op woonkamer op de gelijkvloerse verdieping – die dienst doet als publieke ontvangstkamer aangezien in principe iedereen die ooit gast was van Hotel Min welkom blijft. Het sluitstuk vormt het dakterras dat een wijds panorama biedt op de stedelijke omgeving en versierd werd met een opvallend kunstwerk die de gasten van Hotel Min confronteert met de tijdelijkheid van hun verblijf.

Artikel gepubliceerd in Psyche, jaargang 23 (3), september 2011, een uitgave van VVGG.

* De ontwerpopdracht aan TV Mys-Bomans en RAUM Architecten gebeurde door bemiddeling van de Open Oproep van de Vlaams Bouwmeester

Tags: Care, Psychiatry

Categories: Architecture

Type: Article

Share: