Uplace of Shopping K? Nee, bedankt
Artikel over de architectuur van een vals dilemma rond winkelcentra
Dood van een dienstverlener
Column over het bouwen als olifant in de kamer van de architectuurcultuur.
Het belachelijk sublieme in de Vlaamse architectuur
Artikel over humor als het teken van kritische afstand in de architectuur
Verslaafd aan architectuur
Een artikel over de betekenis van de Biertempel discussie voor de architectuurcultuur in België
Wafels, bier en architectuur
Een artikel naar aanleiding van de herbestemming van de Beurs in Brussel tot biertempel naar ontwerp van Robbrecht & Daem Architecten.
Zorg dragen voor architectuur
Artikel over gebruik en postproductie in de architectuur naar aanleiding van het Jozef Plein in PC Cartias (Melle).
Sprak er iemand over healing environment ?
Lees hier over de bijdrage van Charles Jencks en de postmoderne architectuur aan de ontmanteling van de kliniek.
Pic Nic Architectuur
Een retroactief manifest voor Pic Nic the Streets als bijdrage aan de architectuurcultuur in België. > Version Française > English Version
Wraak op de commons
Een artikel over het nakende einde voor Agrocité en de toekomst voor architectuur onder zelfbeheer.
Architectuur van de schaamteplek
Wie grip wil krijgen op de problemen van in psychiatrische ziekenhuizen, begint bij het ontwerp van de isolatiekamer.
Van Utopia naar Wuustwezel
Er zijn weinig termen die zo’n beladen betekenis hebben in de architectuurgeschiedenis als utopie. Version Français
Relational Architecture
Read about the production proces of the Kanunnik Petrus Jozef Triest Square in the Psychiatric Centre Caritas, Melle. Article in Dutch / English / French
Hoeveel samenwerking kan architectuur verdragen?
Artikel over de tentoonstelling 'Ensembles. Architectuur en Ambachtschap' in deSingel en Vlaams Architectuurinstituut.
Bouwstenen voor het psychiatrisch centrum van de toekomst
Lees meer over de visieontwikkeling rond het psychiatrisch centrum van de toekomst gepubliceerd in Psyche.
Eco-politiek in Brussel: Bas Smets en de Brussels Urban Landscape Biennial
Artikel over het nut en nadeel van landschapsarchitectuur als instrument voor regionale ontwikkeling in Brussel.
Architectuur vol van verlangen
Artikel naar aanleiding van de opening van het Kanunnik Petrus Jozef Triest Plein in Melle.
(Re)Politicize!
Proud to present the A+261 issue on architecture and politics - Dutch and French edition.
Architectuur met schaduw
De 20ste eeuw baarde vele duivelspacten tussen architectuur en politiek. Opvallend genoeg wordt de architectuur van het Italiaanse fascisme tot op vandaag geprezen omwille van haar abstracte vormentaal. Dergelijke rehabilitatie is de architectuur van het Derde Rijk nooit te beurt gevallen. België heeft zo zijn eigen kleine trauma in de relatie met de politiek.
Vakmannen aan het front
Een recensie over de bijdrage van Bravoure in de Architectuurbiennale van Venetie.
Toiletemmers in Werelderfgoed
Er is iets curieus met de inrichting van de gevangenis van Merksplas, waar enkele weken geleden een opstand uitbrak. De geschiedenis van de site reflecteert een utopisch beeld van de gevangenis van de toekomst, de manier waarop omgegaan wordt met die geschiedenis symboliseert dan weer de gemiste kansen.
FPC Gent: geen markt, geen gevangenis
De opening van het Forensisch Psychiatrisch Centrum in Gent zorgt na één jaar werking voor een grote opluchting - zelfs bij voormalige critici. De juiste vraag is niet of aanvankelijke bezorgheid terecht was, maar wel of de opluchting niet een beetje voorbarig is?
Het penitentiair verdriet van België
In de bouw van het gevangenisdorp Haren vormen de lokale en regionale overheid samen front met de actiegroepen tegen de federale overheid - of toch niet? Hoe kunnen we de knoop tussen activisme en politiek ontwarren?
Een psychiatrisch centrum bouwen we samen
Ook architectuur heeft zijn plaats op de Vlaamse Hersteldagen. Doe mee op 18 november in de Vooruit.
Eindelijk een kennisplatform voor humane gevangenisarchitectuur
De website www.prisongear.be presenteert het onderzoek naar een humane gevangenisarchitectuur.
Ontmanteling van de psychiatrische kliniek
Lees de gevalstudies over zorgarchitectuur in Vlaanderen gepubliceerd in Psyche
Een sterke leefomgeving begint met ruimteregie
Wie is er bang van het Bouwmeestercollege?
Iedereen lijkt het roerend eens dat de Vlaamse architectuur zonder de Bouwmeester overgeleverd is aan de wetten van de markt en de willekeur van het politieke bedrijf. Lees de opinie 'De Bouwmeester en de onheilsprofeten'.
A humane prison is coming to your neighbourhood
As part of the Conflict & Design Triennial the knowledge platform Prison Gear presents design studies that pave the way for a humane prison in Leopoldsburg, Belgium.
Een humane gevangenis komt naar je toe
Als onderdeel van de Conflict & Design Triënnale presenteert Prison Gear twee visieontwerpen voor de toekomstige gevangenis op het militaire domein Reigersvliet in Leopoldsburg.
Limburg City / Stad Limburg
Read the memorandum of the Limburg Europa Workshop / Lees de projectnota van Atelier Limburg Europa
The dismantling of the psychiatric clinic
Read the case studies on care architecture in Flanders
Wat is ontwerpend onderzoek?
Drie vragen over ontwerpend onderzoek, drie antwoorden vanuit de Noorderkempen.
Heeft een gemeenplaats ook een gemene waarde ?
Commentaarstuk bij het Architectuurboek n° 10: Radicale Gemeenplaatsen - Europese architectuur uit Vlaanderen
Is onzichtbare psychiatrische zorg mogelijk?
Review van de opstart Pilootprojecten Zorg door de Vlaams Bouwmeester
Limburg heeft ambitie / Limburg has ambition
Presentatie van de Startnota Provinciaal Bouwmeester Limburg / Presentation Initial Memo Limburg Government Architect
Hoeveel vernieuwing kan de gevangenis verdragen ?
Lees hoe de modernisatie van de gevangenisarchitectuur in handen van Stéphane Beel begon en eindige bij het Ducpétiaux-model.
Sociaal-realisme of zelfcensuur
Met Jonas Staal schreef BAVO een pleidooi voor een nieuw sociaal-realisme in de kunst. Sociaal-realisme is broodnodig in het tijdperk van de hysterische reproductie.
Nu ook een schreeuw om architectuur!
Niet occupy-en, maar de gevestigde orde verleiden om in crisistijden te investeren in leuke projecten. Lees hier meer over de Studio for Unsollicited Architecture.
Waarom kunstenaars niet fascistisch genoeg zijn
Lees het artikel in het decembernummer van Rekto:Verso.
Artist Participation in South Africa
The international PR campaign to showcase Rotterdam's robust policy on artist participation is now also tapping into the emerging African art markets.
Denkverbod op liberale kunst
Column over de stellingenoorlog naar aanleiding van de aangekondigde bezuinigingen in de cultuursector.
Maak liberaal kunstbeleid liberaal
Lees BAVO's advies aan staatssecretaris Zijlstra met betrekking tot de noodgedwongen keuzen die de cultuursector in Nederland te wachten staat.
International promotion campaign of the Office for Artist Participation kicks off
The City of Edinburgh will be the first to host an international promotion event of Rotterdam's innovative cultural policies for enforcing the participation of artists in heightening a city's competitiveness and securing social peace on the local level.
Culture and Contestation
The essay 'Neo-Liberalism with Dutch Characteristics: The Big Fix-Up of the Netherlands and the Practice of Embedded Cultural Activism' is published in the book volume 'Culture and Contestation in the New Century'.
Art and Activism
BAVO's essay 'Artists... one more effort to be really political!' is published in the volume 'Art and Activism in the age of Globalisation'.
Boek verschenen: Too Active To Act
Het boek biedt een kritische analyse van de maatschappelijke betrokkenheid van culturele actoren in Nederland in de afgelopen tien jaar.
Commoning the Clinic
Read more about the Kanunnik Triest Square (designed by architects De Vylder Vinck Taillieu) in the Caritas psychiatric centre (Melle) and how it results from a participative process with psychiatrists, managers, staff, and patients.

Pic Nic Architectuur
Download PDF (NL) > Version Française > English Version
Picknicken op drukke verkeersaders: daar hadden we voor 2012 nog niet van gehoord. Maar het gebeurde toch, met succes, en een nieuwe manier van actievoeren was geboren. Het onderstaande artikel is een retroactief manifest voor Pic Nic the Streets als bijdrage aan de architectuurcultuur in België, geschreven op basis van gesprekken met Joost Vandenbroele van stadsbeweging BRAL en andere betrokkenen.
Op 24 mei 2012 publiceerde filosoof Philippe Van Parijs een open brief gelijktijdig in het Nederlands, Frans en Engels, in drie Brusselse stadskranten. De open brief was een klassiek artikel waarin een auteur van politieke verkiezingen gebruikmaakte om zijn ongenoegen kenbaar te maken over een of ander onderwerp – in dit geval: verkeerscongestie op de centrale lanen van Brussel. De brief was niet zomaar een jammerklacht, maar bevatte een ongewoon helder voorstel om een eind te maken aan de politieke lethargie rond het onderwerp. Van Parijs riep op tot burgerlijke ongehoorzaamheid door de organisatie van een massale picknick op het Beursplein, dat op dat moment werd doorgeknipt door een drukke verkeersader. De auteur richtte zich hierbij uitdrukkelijk tot de Twitter- en Facebookgeneratie.
De oproep sloeg aan. Twee dagen later kwamen dertig mensen samen die elkaar vonden via een Facebookevent, spontaan opgezet door enkele enthousiastelingen. Hiermee werd een concrete datum geprikt voor de picknick: 10 juni 2012. De rest is geschiedenis. In geen tijd bevestigden meer dan drieduizend mensen via Facebook hun aanwezigheid en ontstond een enorme media-aandacht.
Toenmalig burgemeester Freddy Thielemans (PS) droeg daaraan bij. Eerst noemde hij een eventuele bezetting van het beursplein illegaal en liet hij weten dat er betere locaties te vinden zijn om te picknicken. De hautaine, afwijzende reactie zorgde voor extra media-aandacht, die viraal gedeeld werden op onlineplatforms. Toen de burgemeester opportunistisch liet weten dat de picknick eigenlijk toch wel past binnen de ambities van de stad Brussel, was het hek van de dam.
Een vijftal picknicks en een burgemeesterswissel later was het zover: de centrale lanen werden verkeersvrij gemaakt en omgevormd tot de zogenaamd grootste voetgangerszone van Europa. Die zone is weliswaar als een testfase aangelegd – en opgenomen in een koehandel met een nieuwe miniring plus extra parkeergarages – maar is niettemin een groot succes. Vooral in de zomer lijken de centrale lanen het toneel van een permanente demonstratie.
Positieve kracht van verontwaardiging
Het vernieuwende, strategische element van Pic Nic the Streets is ongetwijfeld het gebruik van een zondagse picknick als actiemiddel. De picknick werd gepland als een feestelijke bijeenkomst van trendy stadsbewoners en jonge gezinnen met spelende kinderen. In principe is elke betoging een zondagse uitstap, maar in het geval van de picknick werden nadrukkelijk alle spandoeken, plakkaten en slogans geweerd. De picknick werd opgevoerd als een apolitieke gebeurtenis.
De actie had een sterk prefiguratief karakter: de picknick was een voorafbeelding van het gewenste gebruik van de publieke ruimte in de grootstad. Pic Nic the Streets belichaamde de stedelijke levenskwaliteit die ze eiste: een invulling van publieke ruimte die niet enkel gericht is op de doorstroming van autoverkeer, maar die ademruimte geeft aan jonge mensen en kinderen.
Een tweede strategische element was het discours, opgebouwd met hedendaagse communicatielogica’s. Pic Nic the Streets zette met minimale middelen een massaal mediaoffensief op rond één heldere boodschap van maximaal vijf zinnen positief denken, waarin opgeroepen werd tot één symbolische, maar heel concrete actie: het bezetten van het Beursplein met picknickende gezinnetjes en jongeren. De beelden kwamen vanzelf.
Pic Nic the Streets verving hiermee het gebruikelijke arsenaal van politiek activisme door technieken die eigen zijn aan de massamedia. De gebruikelijke technieken –manifesten, beginselverklaringen, staten-generaals, petities en persconferenties – werden uitdrukkelijk ter zijde geschoven. In de plaats kwamen de kracht van de herhaling (dezelfde vijf zinnen keerden voortdurend terug), de kracht van het getal (Facebook maakt de interesse onmiddellijk zichtbaar) en de kracht van de interpretatievrijheid (ook kritiek draagt bij aan aandacht).
Deel van de strategie om een positieve boodschap te verkondigen, was om altijd vriendelijk te blijven naar bevoegde personen toe, ongeacht politieke kleur. Hiermee zorgde Pic Nic the Streets voor een trendbreuk in de relatie tussen activisme en macht. Gezien de jarenlange alleenheerschappij van de Parti Socialiste in Brussel bepaalt antagonisme de politieke verbeelding. Een positieve kritiek is ondenkbaar en openlijk aanschurken tegen de macht, is per definitie verdacht.
Pic Nic the Streets presenteerde zich integendeel als een tegenmacht, die in dialoog gaat met eender welke overtuiging. De activisten overstegen het partijpolitieke toneel door uit te gaan van hun eigen sterkte. De overtuiging was dat elke politieke partij toch quasi hetzelfde programma propageert, en vroeg of laat zal bijdraaien. Politici hebben af en toe een duwtje in de rug nodig om op hun beurt de overheidsadministraties aan het werk te zetten. Verontwaardiging mocht dan wel de motor zijn, vastberaden vriendelijkheid was de strategie.
En daarna?
Na het succes sloeg verwarring toe en ontstond er een negatieve sfeer bij actievoerders. Het platform ‘Oui mais Non’ bekritiseerde het halfslachtige resultaat, de theatralisering van de publieke ruimte, de gentrificatie van het stadscentrum, de politieke recuperatie voor de aanleg van miniring en parking, enzovoort. Analysten noemen de kortstondigheid en grote visibiliteit als succesfactor van Pic Nic the Streets en de teloorgang ervan als deel van de normale gang van zaken. Maar er is wel meer te zeggen.
Opvallend is dat de beweging zelf twee heel andere indicatoren aanwendt voor het afmeten van haar succes – in beide gevallen is de verdwijning geen teloorgang, maar deel van de disseminatie. In de eerste plaats was er een wonderbaarlijke vermenigvuldiging van picknicks: Pic Nic the Streets werd georganiseerd op tal van andere plaatsen in Brussel. De beweging versnipperde, maar het actiemiddel werd doorgegeven. De technieken waarmee Pic Nic the Streets spontaan geëxperimenteerd had, werden zo normaal en onmisbaar instrument voor stedelijk activisme.
In de tweede plaats heeft de stad het discours van Pic Nic the Streets overgenomen. De verkeersvrije zone zal in de toekomst ongetwijfeld onderwerp zijn van politieke manipulatie. De zone wordt mogelijks ingekort en/of gedeeltelijk ingepalmd als parkeerplaats voor koning auto. Het idee echter dat de centrale lanen van een grootstad ook wandelboulevard kunnen zijn, is onomkeerbaar deel geworden van de collectieve verbeelding.
We komen hiermee op een heel andere opvatting over het resultaat van de actie. De architectuur van de publieke ruimte wordt vaak teruggebracht op het ontwerp van een kroonjuweel, zoals de monumentale luifel van XDGA op het nabijgelegen Rogierplein. In de ogen van de kerngroep van Pic Nic the Streets is met het vrijmaken voor verkeer van de Anspachlaan niet een doel op zich, maar een stap in het uitbouwen van een kritische stedelijk bewustzijn en een andere architectuurcultuur.
(Gepubliceerd in A+ 264, pp. 22-24)